Chełmno – miasto z 20,5 tys. mieszkańców, położone nad Wisłą. 

Prawa miejskie otrzymało w 1233 roku z rąk wielkiego mistrza krzyżackiego Hermana von Salza [5] oraz mistrza krajowego Hermana von Balk [6].  W 1244 roku książę pomorski Świętopełk [7] zdobył podstępem miasto utrzymując je przez jakiś czas. W okresie powstań plemion Prusów około 1263 roku wódz Jaćwingów [8] Skumand spustoszył i ograbił okolice Chełmna.  Krzyżacy [9] pierwotnie zaplanowali swoją  stolicę w Chełmnie. Jednak silna ekspansja krzyżacka oraz rozwój terytorialny przyczyniły się do zmiany planów. Od początku XIV wieku Chełmno należało do Związku Miast Hanzeatyckich [10]wyrastając na duże i bogate miasto. Wojny polsko – krzyżackie na początku XV wieku spowodowały pogorszenie sytuacji gospodarczej miasta. W 1457 roku podczas wojny trzynastoletniej [11] miasto opanował jeden z najwybitniejszych zaciężnych dowódców krzyżackich – Bernard Szumborski [12]. Król Aleksander Jagiellończyk [13] w 1505 roku przekazał miasto biskupom chełmińskim, co spowodowało upadek gospodarczy i polityczny miasta. Po rozbiorze kraju w 1772 roku miasto przeszło pod władzę pruską, która przejęła majątek kościelny. Od połowy XIX wieku w mieście zaczął rozwijać się przemysł, powstały: fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza, odlewnia dzwonów, cegielnia, browar i wiele mniejszych firm. W latach 1863 – 1864 roku część uczniów z gimnazjum chełmińskiego wzięła czynny udział w powstaniu styczniowym walcząc na ziemi dobrzyńskiej.
Do Chełmna niepodległość zawitała w 1920 roku.

Wycieczkę po mieście rozpoczynamy od centrum jednego z największych rynków w kraju, przy ratuszu chełmińskim - jednego z najcenniejszych obiektów renesansowych w Polsce.  Ratusz został zbudowany w latach 1567 – 1572 w stylu późnego renesansu, na zrębach wcześniejszego ratusza  z końca XIII wieku. W elewacji południowej jest zachowany portal z 1572 roku, natomiast na zachodniej znajduje się wzorzec miary chełmińskiej tzw. „pręt chełmiński” [14] odpowiadający  długości 435 cm. Pręt dzielił się na mniejsze jednostki miary takie jak: łokcie, stopy oraz kroki. W ratuszu eksponuje swoje zbiory historyczne Muzeum Ziemi Chełmińskiej [15].

Spod ratusza udajemy się w południowo – zachodni narożnik rynku, do którego przylega gotycki kościół farny Wniebowzięcia NMP, wzniesiony z cegły w latach 1280 – 1320. Jest to kościół orientowany o układzie halowym. Świątynia posiada jedną zbudowaną wieżę, od północy. Tak wewnątrz, jak i na zewnątrz kościół pod względem architektonicznym jest perłą sztuki gotyckiej. Wewnątrz kościoła należy zwrócić uwagę na stalle [16] z XVII wieku umieszczone po obu stronach prezbiterium [17] z wizerunkami polskich oraz pomorskich świętych i błogosławionych oraz ołtarz główny z obrazem patronki kościoła z 1710 roku. Wśród wyposażenia kościoła należy wymienić wiele rzeźb, płyt epitafijnych i nagrobnych, polichromię, kamienną kropielnicę gotycką z około 1300 roku oraz chrzcielnicę z XIV wieku, nakrytą brązową pokrywą z XVII wieku. Na uwagę zasługuje meluzyna – jest to świecznik w kształcie głowy jelenia, reagujący na zmianę wilgotności powietrza, czyli rodzaj higrometru z XVII wieku. W kościele od kilku stuleci przechowywane są relikwie św. Walentego [18] w srebrnym relikwiarzu, wykonanym na początku XVIII wieku. 

Kierujemy się w dół ul. Franciszkańską, przecinamy ul. 22 Stycznia i dostrzegamy przed nami wieniec gotyckich murów miejskich z przełomu XIII i XIV wieku, które są zachowane prawie w całości (2800 metrów). Po prawej widoczna jest  Baszta Prochowa związana z legendą o pokutującym duchu Bernarda Szumborskiego [12]. Idziemy wzdłuż murów, po lewej stronie przy boisku szkolnym wznosi się gotycka kaplica św. Marcina z połowy XV wieku. Dochodzimy do ul. Toruńskiej, którą przecinamy. 
Po drugiej stronie zbliżamy się do kolejnego gotyckiego kościoła św. Ducha z lat 1280 – 1290. Do kościoła od strony południowej przylegał szpital dla ubogich prowadzony przez braci Duchaków. Jest to budowla bazylikowa, co oznacza, że główna nawa jest wyższa od naw bocznych. Wnętrze kościoła - skromne z XVI wiecznymi malowidłami. Idziemy ul. Ducha Świętego, dalej skręcamy w lewo w ul. Gen. Hallera i kolejny raz w prawo w ul. 22 Stycznia. Po prawej znajduje się długi szary budynek dawnych koszar Korpusu Kadetów z końca XVIII wieku. Kierujemy się nadal ul. 22 Stycznia, dochodzimy do linii murów miejskich, gdzie skręcamy w lewo w ul. Podmurną. Przy skrzyżowaniu z ul. Grudziądzką po prawej jedna z dwóch bram miejskich zachowanych do naszych czasów – Brama Grudziądzka. Pochodzi z XIV wieku. Na początku XVII wieku została przebudowana i dobudowano do niej renesansową kaplicę, w której do 1649 roku przechowywano wizerunek Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej [19].


Wracamy ul. Grudziądzką w stronę rynku, mijając ul. Poprzeczną. Na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w prawo w ul. Wodną. Tą ulicą dochodzimy do następnej gotyckiej świątyni śś. Piotra i Pawła. Kościół podominikański został wzniesiony na przełomie XIII i XIV wieku a następnie w XVII został przebudowany. W prezbiterium kościoła znajduje się ołtarz główny z XVIII wieku oraz jest zachowana płyta nagrobna pierwszego biskupa chełmińskiego Heidenryka [20] z 1360 roku. 

Opuszczamy kościół kierując się w ul. Dominikańską, którą po kilku minutach dochodzimy do dawnego zespołu klasztornego Cysterek z XIV wieku. Cysterki w połowie XV wieku połączyły się z Benedyktynkami. W obrębie klasztoru wznosi się kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty [20], zbudowany około połowy XIV wieku, gotycki. Do kościoła wchodzi się przez główny portal , wykonany w piaskowcu około 1619 roku. Uwagę przyciąga ołtarz główny barokowy z przełomu XVII i XVIII wieku z obrazem przedstawiającym patronów świątyni. W kaplicy Marii Magdaleny jest umieszczona płyta nagrobna Arnolda Lischorena z 1275 roku, najstarsza w ziemi chełmińskiej, a także gotycka rzeźba Chrystusa Misteryjnego z około 1380 roku. Wśród bogatego wystroju wnętrza możemy podziwiać stalle z końca XVI wieku oraz prospekt organowy z początku XVII wieku. 

W obrębie klasztoru należącego obecnie do Sióstr Miłosierdzia Bożego znajdują się dawny konwent, ceglany budynek z 1 połowy XIV wieku, przylegający do kościoła od strony zachodniej, gotycka Brama Merseburska z początku XIV wieku w obrębie murów obronnych z kaplicą Grobu Pańskiego oraz baszta zwana również Wieżą Mestwina z 2 połowy XIII wieku. Wieża prawdopodobnie stanowi część pierwotnej rezydencji krzyżackiej. 

Opuszczamy zespół klasztorny ul. Klasztorną. Po lewej stronie w głębi ul. Biskupiej położony jest ostatni gotycki kościół w Chełmnie. Kościół pofranciszkański św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja [21] został wzniesiony w XIV wieku jako halowy. Pomimo, że jest pozbawiony dawnego wyposażenia stanowi ciekawy przykład rozwiązań architektury franciszkańskiej. Idziemy dalej ul. Klasztorną i wkrótce dochodzimy do ul. Szkolnej, przy której skręcamy w lewo do rynku. Na rogu ul. Szkolnej i Franciszkańskiej budynek słynnej Akademii Chełmińskiej [22] funkcjonującej od XVII do XVIII wieku.  Następnie dochodzimy do rynku gdzie kończymy zwiedzanie.

Od maja do połowy września co niedzielę odbywają się "Spacerki po Chełmnie" - bezpłatne zwiedzanie miasta z przewodnikiem. Harmonogram spotkań oraz bliższe informacje znajdują się tutaj [23].